ՄԻԱՎ վարակ

ՄԻԱՎ վարակը երկարատև ընթացքով քրոնիկ վարակային հիվանդություն է, որի հարուցիչը մարդու իմունային անբավարարության վիրուսն է՝ ՄԻԱՎ-ը: Ներթափանցելով օրգանիզմ` ՄԻԱՎ-ն ախտահարում է իմունային (պաշտպանական) համակարգը, ինչի հետևանքով օրգանիզմը կորցնում է վարակների, նաև մի շարք չարորակ ուռուցքների դեմ պայքարելու ունակությունը:

ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդկանց մոտ ժամանակի ընթացքում զարգանում են մի շարք հիվանդություններ, որոնք իմունային համակարգի բնականոն վիճակի պայմաններում չէին զարգանա: Դրանց անվանում են օպորտունիստական հիվանդություններ անգլերեն «opportunity»՝ հնարավորություն բառից, քանի որ ՄԻԱՎ-ը, թուլացնելով իմունային համակարգը, դրանց զարգանալու հնարավորություն է տալիս: Դրանք հիմնականում պայմանական ախտածին մանրէներով պայմանավորված վարակներ են և չարորակ նորագոյացություններ: Առավել հաճախ զարգացող օպորտունիստական հիվանդություններից են տուբերկուլոզը, պնևմոցիստային թոքաբորբը, Կապոշիի սարկոման, հերպեսը, սնկային հիվանդությունները: Օպորտունիստական հիվանդությունների զարգացումը վկայում է, որ ՄԻԱՎ վարակը թևակոխել է իր վերջնային՝ ՁԻԱՀ-ի` ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշի փուլը:

Ի՞նչ ախտանշաններ կարող են լինել ՄԻԱՎ վարակի ժամանակ

ՄԻԱՎ-ով վարակվելը կարող է որևէ կերպ չարտահայտվել, այսինքն վարակվելուց հետո մարդը կարող է ախտանշաններ ընդհանրապես չունենալ: Այնուհանդերձ վարակվելուց հետո 3 շաբաթից մինչև 3 ամսվա ընթացքում վարակվածների 50-60%-ի մոտ կարող են ի հայտ գալ սուր ՄԻԱՎ վարակի առաջին նշանները` ընդհանուր թուլություն, գլխացավ, տենդ, հազ, պարանոցային, թևատակային ավշահանգույցների մեծացում: Հաճախ դա սխալմամբ ընկալվում է որպես մրսածություն, գրիպ կամ անգինա: Այս ախտանշանները լուրջ գանգատներ չեն առաջացնում, սովորաբար տևում են 2-3 շաբաթ և անհետանում: Բացառություն է կազմում ավշային հանգույցների մեծացումը, որը կարող է պահպանվել հիվանդության ողջ ընթացքում:

Օրգանիզմ ներթափանցած վիրուսն սկսում է ակտիվորեն բազմանալ: ՄԻԱՎ-ի դեմ պայքարելու համար օրգանիզմն սկսում է հակամարմիններ արտադրել, և վիրուսի խտությունն արյան մեջ զգալիորեն նվազում է: Սակայն ՄԻԱՎ-ը շարունակում է բազմանալ բջիջներում` ամեն օր վերարտադրելով իր միլիարդավոր պատճենները: Սկսվում է պայքար մարդու օրգանիզմի և ՄԻԱՎ-ի միջև: Մարդը, որի օրգանիզմում ընթանում է այդ պայքարը, դրա մասին նույնիսկ չի էլ կասկածում, քանի որ հիվանդության որևէ դրսևորում չի զգում: Հիվանդության այս փուլում միայն ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ արյան հետազոտությամբ կարելի է հայտնաբերել, որ մարդը վարակված է: Ժամանակահատվածը, որի ընթացքում ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդու իմունային համակարգը դեռևս կարողանում է ինչ-որ չափով պայքարել վիրուսի դեմ, կարող է շարունակվել միջինը 8-10 տարի: Սա ՄԻԱՎ վարակի այսպես կոչված թաքնված, անախտանշանային շրջանն է, որի ընթացքում վարակված մարդը կարող է իրեն գործնականորեն առողջ զգալ, լավ ինքնազգացողություն, առողջ արտաքին ունենալ և նույնիսկ չկասկածել, որ վարակված է: Սակայն ՄԻԱՎ-ի շարունակվող բազմացումը թուլացնում է իմունային համակարգը: ՄԻԱՎ-ի քանակի ավելացմանը և օրգանիզմի պաշտպանական ունակությունների թուլացմանը զուգահեռ վարակված մարդու մոտ սկսում են ի հայտ գալ որոշակի ախտանշաններ` ախորժակի կորուստ, քաշի կորուստ, հոգնածություն, աշխատունակության անկում, տենդ, մաշկի ցանավորում, քրոնիկ լուծ, ավշային հանգույցների մեծացում: Այս փուլում վարակն արագ զարգանում է, ի հայտ են գալիս օպորտունիստական հիվանդություններ, որոնք կարող են դառնալ հիվանդի մահվան պատճառ:

Այսպիսով, ՄԻԱՎ-ով վարակվելու պահից մինչև ՁԻԱՀ-ի առաջին նշանների դրսևորումը կարող է անցնել 8-10 տարի: Ժամանակակից hակառետրովիրուսային բուժումը հնարավորություն է տալիս էապես երկարացնելու այդ ժամանակահատվածը:

ՁԻԱՀ-ն ավելի արագ է զարգանում այն մարդկանց մոտ, ում առողջությունն ի սկզբանե խաթարված է եղել: Դրա զարգացումն արագանում է վնասակար ազդակների՝ թմրամիջոցների գործածման, ոգելից խմիչքները և ծխելը չարաշահելու, վատ սնվելու և սթրեսների հետևանքով:


ՄԻԱՎ-ի փոխանցման ուղիները

ՄԻԱՎ վարակի աղբյուրը ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդիկ են հիվանդության ցանկացած շրջանում: Նրանց մոտ ՄԻԱՎ-ը հայտնաբերվում է օրգանիզմի բոլոր կենսաբանական հեղուկներում, սակայն վարակվելու համար բավարար քանակությամբ վիրուս կա միայն օրգանիզմի որոշակի հեղուկներում: Հաստատված է, որ ՄԻԱՎ-ը կարող է փոխանցվել միայն՝

• արյան,
• սերմնահեղուկի,
• հեշտոցային արտազատուկների,
• մայրական կաթի միջոցով:

Դա նշանակում է, որ ՄԻԱՎ-ով հնարավոր է վարակվել՝

• սեռական ճանապարհով՝ բոլոր տեսակի (հեշտոցային, հետանցքային, բերանային) ներթափանցող սեռական հարաբերությունների ժամանակ,
• արյան միջոցով՝ թմրամիջոցների ներարկային գործածման ժամանակ ներարկման ընդհանուր պարագաներ (ներարկիչներ, ասեղներ, ֆիլտրեր, գդալներ և այլն) օգտագործելիս, չախտազերծված գործիքներով դաջվածքներ կատարելիս, արյան փոխներարկման, օրգանների, հյուսվածքների փոխպատվաստման ժամանակ,
• ՄԻԱՎ վարակ ունեցող մորից երեխան կարող է վարակվել հղիության ընթացքում, ծննդաբերության ժամանակ, կրծքով կերակրվելիս:

ՄԻԱՎ-ի փոխանցման այլ ուղիներ չկան

ՄԻԱՎ-ը չի փոխանցվում՝
 

• ձեռքսեղմման, համբույրի, գրկախառնվելու ժամանակ,
• հեռախոսից, համակարգչից օգտվելիս,
• հագուստի և սպիտակեղենի միջոցով,
• հազի կամ փռշտոցի միջոցով,
• ջրի, սննդի, սպասքի միջոցով,
• լողավազանում լողալիս, շոգեբաղնիք, մարզասրահ հաճախելիս, հասարակական զուգարանից օգտվելիս,
• մոծակի կծելու միջոցով:

Կենցաղային շփումների ժամանակ հնարավոր չէ վարակվել ՄԻԱՎ-ով:

Ինչպե՞ս կարող է մարդն իմանալ, որ վարակվել է ՄԻԱՎ-ով

ՄԻԱՎ-ի՝ օրգանիզմ ներթափանցելու պահին մարդը չի ունենում ոչ մի արտասովոր զգացողություն: Ավելին, վարակված մարդը երկար տարիներ (միջինը 8-10 տարի) կարող է առողջության հետ կապված որևէ գանգատ չունենալ: Մարդու արտաքին տեսքից ևս հնարավոր չէ կռահել՝ վարակված է նա, թե ոչ: ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդը կարող է միանգամայն առողջ տեսք ունենալ:

Օրգանիզմում ՄԻԱՎ-ի առկայության մասին կարելի է իմանալ միայն անցնելով լաբորատոր հետազոտություն: Արյան ընդհանուր կլինիկական կամ կենսաքիմիական հետազոտությամբ, քսուկների հետազոտությամբ հնարավոր չէ հայտնաբերել ՄԻԱՎ-ը: Դրա համար հարկավոր է անցնել ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ արյան հատուկ հետազոտություն՝ իմունաֆերմենտային անալիզ (ԻՖԱ):

Ինչպիսի՞ն կարող է լինել ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտության արդյունքը

ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտության արդյունքը կարող է լինել դրական կամ բացասական:

Դրական արդյունքը նշանակում է, որ հետազոտվողի արյան մեջ առկա է ՄԻԱՎ: Այդպիսի մարդու մասին ասում են, որ նա ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ դրական է:

Բացասական արդյունքը նշանակում է, որ հետազոտվողի արյան մեջ ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմիններ չեն հայտնաբերվել, ինչն ամենայն հավանականությամբ վկայում է նրա մոտ վարակի բացակայության մասին: Սակայն գոյություն ունի այսպես կոչված «պատուհանի շրջան», որի ընթացքում ևս հետազոտության արդյունքը կարող է լինել բացասական:

Ի՞նչ է «պատուհանի շրջանը»
   
ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտությամբ հայտնաբերվում են վիրուսի նկատմամբ առաջացած հակամարմինները: Հայտնաբերվելու համար բավարար քանակությամբ հակամարմիններ վարակվածների մեծ մասի արյան մեջ ի հայտ են գալիս վարակվելուց միջինը 3 ամիս հետո: Այդ ժամանակահատվածը, երբ մարդը վարակված է ՄԻԱՎ-ով, սակայն դրա նկատմամբ առաջացած հակամարմինների քանակը դեռևս բավարար չէ արյան լաբորատոր հետազոտությամբ հայտնաբերվելու համար, կոչվում է «պատուհանի շրջան»: Այդ պատճառով ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություն պետք է անցնել հնարավոր վարակման պահից առնվազն 3 ամիս հետո: Չնայած «պատուհանի շրջանում» ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտության բացասական արդյունքին՝ արդեն իսկ այս շրջանում վարակված մարդը կարող է վարակը փոխանցել ուրիշներին:

Ի՞նչ նշանակություն ունի ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտությունը

ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտությունը հնարավորություն է տալիս ախտորոշելու ՄԻԱՎ վարակը վաղ շրջանում, երբ հիվանդության արտաքին դրսևորումներ դեռևս չկան:

Հիվանդության վաղ ախտորոշումը չափազանց կարևոր է անհրաժեշտ բուժումը ժամանակին սկսելու, հետագա ապրելակերպի վերաբերյալ ճիշտ որոշումներ կայացնելու, ուրիշներին վարակը չփոխանցելու համար: Հիվանդության վաղ ախտորոշումը հատկապես կարևոր է հղիների կամ հղիություն ծրագրող կանանց համար, քանի որ ժամանակին իրականացված կանխարգելիչ միջոցառումների շնորհիվ ՄԻԱՎ վարակ ունեցող կինը կարող է 98-99% դեպքերում ունենալ առողջ երեխա:

Ժամանակին սկսված համապատասխան բուժումը հնարավորություն է տալիս՝

• հետաձգելու ՁԻԱՀ-ի փուլի զարգացումը,
• երկարացնելու հիվանդի կյանքի տևողությունը և բարելավելու դրա որակը,
• զգալիորեն նվազեցնելու ՄԻԱՎ վարակ ունեցող մորից երեխային ՄԻԱՎ-ի փոխանցման հավանականությունը (մինչև 1-2%),
• մոտ 96%-ով կանխարգելելու զույգերի շրջանում ՄԻԱՎ-ի փոխանցումը:

ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի ժամանակակից բուժումը Հայաստանի Հանրապետությունում հասանելի է և ՀՀ քաղաքացիներին տրամադրվում է անվճար:

Ովքե՞ր ունեն ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտվելու կարիք

ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություն անցնելու համար հարկավոր չէ սպասել մինչև ախտանշանների ի հայտ գալը: Դրանք կարող են դրսևորվել հիվանդության ուշ փուլերում: Անհրաժեշտ է, որ երբևէ ռիսկային, այսինքն՝ ՄԻԱՎ-ով վարակմանը նպաստող վարքագիծ դրսևորած անձինք հետազոտվեն անկախ իրենց մոտ առողջական խնդիրների առկայությունից:

ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտվելու կարիք ունեն նրանք, ովքեր՝

• երբևէ օգտագործել են թմրամիջոցներ ներարկային ճանապարհով,
• ունեցել են ռիսկային սեռական կապեր, երբ հայտնի չէ զուգընկերոջ կարգավիճակը և չեն օգտագործել պահպանակ, 
• երբևէ հիվանդացել են որևէ սեռավարակով,
• ունեցել են զուգընկեր, որի մոտ հայտնաբերվել է սեռավարակ,
• ունեն պարբերաբար արտագնա աշխատանքի մեկնող զուգընկեր,
• ունեն վիրուսային հեպատիտներ B կամ C,
• կատարել են դաջվածքներ կասկածելի մաքրության գործիքներով:

ՄԻԱՎ-ով հնարավոր է վարակվել նույնիսկ սեռական մեկ հարաբերության կամ թմրամիջոցի մեկանգամյա ներարկման հետևանքով:

Ի՞նչ անել ՄԻԱՎ-ով չվարակվելու համար

Դրա համար անհրաժեշտ է զերծ մնալ թմրամիջոցներ գործածելուց, օգտագործել միայն ախտազերծված ներարկիչներ, ասեղներ, բժշկական պարագաներ և դրսևորել անվտանգ սեռական վարքագիծ, այսինքն՝

• ունենալ միայն մեկ ՄԻԱՎ-ով չվարակված, հավատարիմ զուգընկեր և փոխադարձաբար լինել նրան հավատարիմ,
• խուսափել ռիսկային սեռական կապերից, իսկ դրա անհնարինության դեպքում մշտապես օգտագործել պահպանակ:

ՄԻԱՎ վարակի վերաբերյալ խորհրդատվություն և հետազոտություն կարելի է անցնել ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնում (ք.Երևան, Ավան, Աճառյան 2): ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտությունն անվճար է, ուղեկցվում է նախա- և հետթեստային խորհրդատվությամբ, ցանկության դեպքում կարող է կատարվել անանուն: Հետազոտության արդյունքների գաղտնիությունը երաշխավորվում է:

ՄԻԱՎ վարակին առնչվող հարցերի պատասխաններ կարելի է ստանալ նաև «Թեժ գիծ» ծառայության միջոցով՝ 61-08-20, ամեն օր, բացի հանգստյան օրերից, ժ. 09.00-18.00:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ